Di tích cấp tỉnh - Xếp hạng năm 2007
Chùa Kim Long khu 3 xã Vĩnh Lại
Chùa Kim Long được xây dựng vào khoảng giữa thế kỷ XIX, trùng tu đầu thế kỷ XX và lần trùng tu này còn được ghi lại trên câu đầu của tòa Bái đường “Bảo Đại nguyên niên tuế thứ Bính Dần nhị nguyệt Bính Dần nhật thụ trụ thượng lương” (tức ngày Bính Dần tháng Hai năm Bính Dần niên hiệu Bảo Đại năm thứ nhất - năm 1925).
Chùa Kim Long kết cấu kiến trúc kiểu chữ Nhị, gồm 2 tòa: Bái đường và Chính điện, mái lợp ngói mũi cổ kính. Tòa Bái đường hệ mái kết cấu chồng diêm 2 tầng 4 mái, bộ vì nóc kiểu giá chiêng đơn giản, không chạm khắc trang trí hoa văn. Gian bên phải tòa Bái đường tạo dựng thành gác chuông cao hơn 2m, sàn ván gỗ. Tòa Chính điện 5 gian, 3 gian giữa tạo cửa đi, cửa bức bàn 2 cánh, trên cửa gian chính giữa đề 3 chữ Hán “Kim Long tự” và đôi câu đối hai bên cửa, mặt ngoài đắp phù điêu bộ tượng Hộ Pháp. Bộ khung gỗ kiến trúc tòa Chính điện để mộc, bào soi đánh bóng, kết cấu vì kèo kiểu giá chiêng, trên câu đầu gian giữa ghi thời gian tu tạo “Nhâm Thân tu lý” (tức tu tạo năm Nhâm Thân). Gian chính giữa tòa Chính điện xây bệ giật 6 cấp bài trí tượng thờ.
Nghệ thuật điêu khắc chùa Kim Long thể hiện trên hệ thống tượng thờ với 15 pho tượng (1 pho tượng gỗ và 14 pho tượng thổ). Tiêu biểu là một số pho tượng có giá trị nghệ thuật tạo tác tượng tròn thế kỷ XIX, như: Bộ tượng Tam thế, A Di đà, Ngọc Hoàng, Nam Tào, Bắc Đẩu, Đức Ông, Thánh Tăng. Hệ thống cổ vật, di vật chùa Kim Cương, tiêu biểu: Chuông đồng “Kim Long tự chung”, cao 0,84m, đường kính miệng 0,40m, niên đại đúc khắc trên thân chuông: Thiệu trị thất niên (tức Thiệu Trị năm thứ 7 - năm 1847), thân chuông khắc chữ Hán ghi tên những người công đức xây dựng chùa, xung quanh chạm khắc trang trí hoa thị, văn kỷ hà tinh xảo, quai chuông tạo bởi 2 hình rồng uốn cong; di vật chất liệu gốm sứ : Lư hương gốm sứ da lươn thời Nguyễn, miệng đúc nổi 4 chữ Hán “Thánh cung vạn tuế” , bát sứ men lam thời Nguyễn; di vật chất liệu gỗ: Mâm bồng, ống hương, đài rượu, đài nước…
Mai Bảy
Nguồn sưu tập: Kỷ yếu Di tích lịch sử văn hóa Lễ hội truyền thống tiêu biểu huyện Lâm Thao năm 2019.